Mobiliteit is een veelomvattend onderwerp waar continu ontwikkelingen plaatsvinden. Als business innovatie partner kijken we niet alleen naar de oplossingen van nu maar ontwikkelen we kennis voor de vraagstukken van morgen. Dat doen we samen met voorlopers uit de praktijk. Afgelopen jaren hebben we ontbijtsessies georganiseerd met 20 mobility bedrijven en organisaties. Daarnaast publiceerden we begin dit jaar een onderzoeksrapport tijdens de Mobility Livecast, waarvoor we elf experts interviewden.

Als visiting professor bij TU Delft begeleid ik bij mijn onderzoekswerk continu studenten die aspecten van mobiliteit induiken en tot inzichten komen. Een voorbeeld is het werk van Jelmer naar de rol van mobility hubs in het DNA van een wijk, en het werk van David naar het ontwerpen van calibrated trust bij autonomous vehicles.

In 2018 heb ik acht trends geformuleerd die de toekomst van mobiliteit vormgeven. De inzichten die ik afgelopen periode heb opgedaan inspireerden mij om met een frisse blik te kijken en deze trends te updaten:

1. Verdichting van de leefomgeving

De omgeving waarin we leven verstedelijkt steeds verder. We moeten minder ruimte delen met meer mensen. Door de verstedelijking wordt de ‘last mile’ steeds korter en zal die steeds meer te voet worden afgelegd. Sinds Covid-19 is de rol van de stad aan het veranderen. Als we allemaal gedeeltelijk thuis blijven werken, hoe verandert dan de verhouding tussen stad en buitengebied? Moeten we niet veel meer kijken naar mobiliteit in het buitengebied in plaats van te focussen op de ‘last mile’?

Een interessante visie hierin is die van Parijs: de 15 minuten stad; alles wat je nodig hebt zou binnen vijftien minuten beschikbaar moeten zijn, inclusief je werk. En inclusief de IKEA, zij openen al de eerste City Stores. Daar is veel voor te zeggen. Het heeft vooral invloed op het woon-werk verkeer dat al decennia op zo’n 45-60 minuten staat. En een verdere vermenging van functies in de stad, maar ook juist daarbuiten.

Bron: Inhabitat – Four major cities pledge to ban diesel cars by 2025

2. Versmelting woon- en werksituatie

We kunnen gemakkelijker ‘overal’ werken: onze laptop is ons kantoor. Dichtbij de stad worden er ‘co-working spaces’ gecreëerd die goed ontsluiten met op maat gemaakt deur-tot-deur woon-werkverkeer.

Sinds de pandemie is de versmelting van de woon- en werksituatie helemaal duidelijk zichtbaar. De flexibilisering waardoor we overal gaan werken is juist even stilgezet, we werken gewoon thuis. Alles gaat online en we merken dat bijvoorbeeld samenkomsten van teams niet altijd fysiek hoeven te zijn. Voor mobiliteit betekent het toch vooral dat we veel minder woon-werk kilometers gaan maken en daarbij gebruik maken van onze eigen mobility pod (van OV naar auto). Daarbij is de herwaardering van lopen, vooral in de stad, enorm versneld.

3. Verandering klimaatsysteem

Het lijkt een beetje van de voorgrond verdrongen door Covid-19, maar ook wel erkend als de grote golf die we kunnen verwachten. De opwarming van de aarde en het smelten van het poolijs zijn aan het versnellen. Het omdenken van energie- en mobiliteitssystemen dragen bij aan het oplossen van dit probleem. Te denken aan zonne-energie, elektrische voertuigen en vooral ook het efficiënter gebruik maken van het systeem.

Covid-19 triggert een aantal veranderingen dat een potentiële positieve bijdrage heeft op het klimaat. Hoewel we die alleen kunnen benutten als we in staat zijn een nieuw gezond economisch model te bouwen. Anders zullen de prioriteiten weer terug verschuiven. De huidige teruggang in reizen en de toename van thuiswerken kan leiden tot een gezonde mix waarbij reizen naar rato wordt belast ter compensatie en we kantoorparken herinrichten met enkel focus op sociale samenkomsten. De toekomstbeelden van mobiliteitshubs die het mogelijk maken om vergaderingen als onderdeel van een commute te doen werden tot vorig jaar altijd geprojecteerd op de als zzp’r werkende consultant, maar kan heel goed als breed model voor iedere kantoormedewerker worden ingezet.

Bron: http://www.fwvandijk.nl

4. Alles op maat

Het digitaliseren van onze omgeving leidt ertoe dat we gewend raken aan een gevarieerder en (meer) gepersonaliseerd aanbod. Van het samenstellen van onze perfecte auto tot 3D-geprinte objecten; maatwerk is de norm geworden. Algoritmes spelen een belangrijke rol in het samenstellen van het aanbod dat we voorgeschoteld krijgen. Het persoonlijke aanbod dat we ontvangen, wordt samengesteld op basis van het moment en waar in het systeem we ons op dat moment bevinden. Onze wereld is meer en meer gepolariseerd geworden en het doorbreken daarvan is één van de belangrijkste maatschappelijke uitdagingen.

Dit gaat verder dan mobiliteit, maar zoals ik in de conclusies van het onderzoeksrapport beschreef, is mobiliteit een spiegel van de maatschappij en speelt het ook een belangrijke rol in het bepalen van kansen voor mensen. Inclusiviteit is (gelukkig) een veel belangrijker thema geworden de afgelopen jaren en dat stelt ook de discussie over mobiliteit op scherp. Tijdens een sessie over mobiliteit bij CLINKNL Drive tijdens de Dutch Design Week werd dit door Matthijs van Dijk als duidelijke omissie benoemd in onze ontwerpaanpak van mobiliteitsoplossingen. Het startpunt is nog veelal de toegevoegde waarde voor de individuele reiziger, terwijl de impact op collectieve maatschappelijke systemen zoveel belangrijker zou moeten zijn. Denk bijvoorbeeld aan een nieuwe mobiliteitshub die wordt geoptimaliseerd voor verschillende types gebruikers, maar niet kijkt naar de impact op het gebied en de niet-gebruikers.

Bron: Wired – Personal POD transport is coming

5. Van bezit naar gebruik en van single-use naar sharing

Deelvervoer wordt een steeds normaler onderdeel van mobiliteit in Nederland. In steden is er steeds minder ruimte, waardoor het van belang is om efficiënt om te gaan met publieke ruimtes. Denk bijvoorbeeld aan Hely-mobiliteitspunten die meeschalen met de vraag.

De Swapfiets zit wellicht een beetje aan de top van het aantal gebruikers, maar de trend van bezit naar gebruik blijft. Ook bij de aanschaf van auto’s; deze worden minder vaak gekocht en fabrikanten beginnen private lease te verkopen als auto-abonnement. Volvo is één van de traditionele merken, en een nieuwe speler als Lynk & Co komt op de markt als mobiliteitsoplossing waar je toevallig een auto bijkrijgt. De zekerheid en het gebruikersgemak zijn belangrijker dan een eigen identiteit via bezit. Ook onze uitgavenpatronen veranderen onder deze trend. We hebben steeds meer abonnementen, van maaltijdboxen tot Swapfietsen.

De mobiliteitsmix is daarbij wel sterk aan het veranderen; het is de vraag hoe het openbaar vervoer zich zal ontwikkelen de komende tijd. De keuze van Lime om een MaaS platform te worden en niet alleen maar een leverancier van de voertuigen (stepjes en fietsen) past daarbij. Een interessant voorbeeld is een partij als Ree die een platform voor EV (electric vehicles) en AV (autonomous vehicles) biedt waarmee je makkelijk verschillende configuraties samenstelt. Een afstudeerder bij Cities of Things heeft al eerder gekeken naar de gevolgen van deze ontwikkeling, hij noemde het Wehicles: open source voertuigen.

6. Code/Space en Internet of Things

Al deze trends zijn het gevolg of de oorzaak van een begrip dat door Kitchin & Dodge Code/Space wordt genoemd. Hun theorie is dat onze fysieke omgeving aan het omvormen is naar code, naar software. Alles is verbonden, al onze diensten zijn digitaal en er zijn al plekken die niet meer functioneren als de digitale systemen uitvallen, zoals het vliegveld. Met het Internet of Things vertegenwoordigen de ‘things’ steeds complexere systemen en zijn ze tevens vertaler van ons gedrag. Ze vangen data om steeds meer over ons te weten te komen en hun kennis te vergroten. Dit is een geleidelijk proces waarin alles wat we gaan gebruiken een zogenaamde ‘digital twin’ krijgt.

De nadruk ligt daarbij nu vooral op infrastructuur. Steden zijn alles aan het vastleggen in een digitale kopie om daarmee simulaties te kunnen maken. Grote producenten van apparatuur doen hetzelfde, zoals Intel die Moovit overneemt. En dat geldt uiteraard ook voor alle vervoersmiddelen die we via een servicelaag gebruiken.

De echte transitie waarbij deze nieuwe werkelijkheid wordt vertaald naar nieuwe virtuele diensten zal snel komen. Bij een bijeenkomst vanuit een aantal provincies en gemeentes over de digital twin werd het begrip ‘citizen twin’ al genoemd. We zullen zonder dat we het weten onderdeel worden van de simulatie, de grens tussen digitaal en fysiek vervaagd alleen maar verder. Die as is niet meer belangrijk; echt en onecht loopt dwars door elkaar heen. Ons ‘echte’ leven vindt voor een groot gedeelte plaats in de digitale omgevingen, en mobiliteit beperkt zich niet tot verplaatsingen in de fysieke ruimte. Net als met het tekstuele internet moeten we nieuwe kennis ontwikkelen over wat echt is en leren om bijvoorbeeld deep-fakes te herkennen.

7. Assisted human

Aanbod op maat en een volledige gedigitaliseerde omgeving zijn de externe factoren die inspelen op ons als mens. De mens wordt zelf echter ook steeds meer bedreven in het toepassen van de slimme assistent en assistentie. Een belangrijk aspect van de assisted human is de Artificial Intelligence (AI) assistent. Een systeem dat we gebruiken om complexe problemen beter op te kunnen lossen. AI is volop in ontwikkeling. We zien bijvoorbeeld de mogelijkheden van GPT-3 om menselijke conversaties aan te gaan, maar ook vooral in de relatie tot de technologie. Assistenten worden steeds meer onderdeel van ons leven, maar de vorm van samenwerking is nog een ontdekkingstocht.

Ook op fysiek gebied is de assisted human een belangrijke ontwikkeling. De traditionele fiets maakt plaats voor de elektrische fiets. Het elektrische skateboard en nu ook de gemotoriseerde ‘hover shoes’ van Segway zorgen voor verschuivingen in de actieradius van de mens, voorbij de ‘last mile’ en verder.

8. Belang van ethiek

Met het toenemende bewustzijn over technologie en data, en de steeds grotere afhankelijkheid daarvan, groeit het besef dat ethiek een belangrijk onderdeel is van de ontwikkeling van dergelijke systemen. We kijken kritischer naar wat we willen delen en wat niet. Ook verwachten we van de diensten die we gebruiken en de aanbieders daarachter dat zij daar een mening over hebben en een duidelijke positie innemen. De nieuwe Europese privacyregels (AVG) zijn daar een teken van. De AVG (GDPR) levert nog lang niet de gewenste controle op juist doordat het verschil tussen grote en kleine spelers alleen maar versterkt lijkt te worden. Het is wel een onderdeel van de mindset geworden. Ik zie het ook gebeuren op de hogescholen en universiteiten waar ik contact mee heb. Zoals geconstateerd in het onderzoeksrapport is mobiliteit verweven met onze maatschappelijke en ethische waardes.

Bron: Medium – Artificial Intelligence: Slaves or Partners?

Een nieuwe mobiliteitsconsument

Maar wat is nu de invloed van deze ontwikkelingen op mobiliteit? Dit is wat er gaat gebeuren:

• Multimodaal reizen – zowel binnen dezelfde reis als verdeeld over verschillende reizen. Onder invloed van de afname van het bezit van eigen vervoermiddelen, is het veel logischer dat een reis wordt gepland met het doel van de reis als uitgangspunt in plaats van het vervoermiddel, helemaal wanneer we dit combineren met de abonnementscultuur waar ik al eerder over sprak. De NS Businesscard is hier al een goed voorbeeld van.
• Slimmer reizen – betekent soms ook niet reizen. Als we doelgerichter reizen, kan een uitkomst ook zijn dat de reis helemaal niet nodig is. Het werk kan opgedeeld worden in taken thuis, op een rustige plek in de stad op loopafstand of op een plek waar je samenwerkt met collega’s. Door Covid-19 werken we allemaal massaal thuis, waardoor de mobiele werkplekken het nieuwe normaal worden. Mobiliteitsaanbieders zijn dan ook niet alleen maar vervoersaanbieders, maar aanbieders van het complete reistraject, van planning tot executie. Als je bijvoorbeeld met drie mensen één uur als team wil samenwerken, kan de oplossing een mobiel kantoor zijn of een ‘co-workingspace’ op een station.
• Reizen als lifestyle. Mobiliteit is meer dan doelgericht van A naar B reizen. Het is ook meer dan de ervaring en het gebruik ervan als men eenmaal bij B gearriveerd is. Soms zijn de reis en de ervaring het doel op zich. Misschien wil je wel geïnspireerd worden door nieuwe omgevingen en ontmoetingen of wil je juist een meditatiesessie kunnen doen tijdens je reis. Of wil je dat de vervoersmiddelen zijn aangepast op het aantal calorieën dat je wilt verbranden.

Mobiliteit is in sneltreinvaart aan het veranderen van een infrastructureel vraagstuk naar een gedragsvraagstuk. Het begrijpen van het gedrag en de manier waarop we daarop anticiperen, en soms zelfs sturen, zal onze mobiliteit in de toekomst vormgeven. Hierin kunnen we veel leren van de huidige situatie.

Visie op mobiliteit: Op weg naar 2050

Mobiliteit is een veelomvattend onderwerp, niet eenvoudig te overzien of te voorspellen. Om aan de juiste oplossingen te werken is het belangrijk om te begrijpen hoe mobiliteit zich zal ontwikkelen richting 2050. Om die reden besloot INFO om elf experts uit het vakgebied te vragen naar hun visie op mobiliteit.

We lanceerden dit onderzoeksrapport op 25 juni 2020 tijdens onze livecast. Tijdens deze livestream gingen we in gesprek met een aantal toonaangevende spelers in mobiliteit waaronder Joost van der Made (Mobiliteitstrateeg bij NS), Tarik Fawzi (Co-founder bij Hely), Ronald de Jong (Teammanager Mobiliteit en Verkeersveiligheid bij ANWB) en Eric Mink (Programmamanager MaaS bij Ministerie IenW).

Dit artikel is in eerdere versie gepubliceerd op Emerce.